در این زمینه الهی ششاطیرخ – پژوهشگر فرهنگ عامه و نویسنده کتاب حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در فرهنگ مردم ایران – در گفت و گو با مجله توژال.وی در خصوص آداب و سنن ایام فاطمیه در ایران توضیح داد: طبق تحقیقاتی که انجام شد، آداب و رسوم مربوط به شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) قدمتی طولانی دارد و با گذشت زمان، نه تنها از بین نرفتند، بلکه با خواندن دعا، سینه زنی و مرثیه خوانی، برگزاری مجالس تعزیه خوانی عمومی و خانگی، تلاش بیشتری برای ایجاد آنها در فرهنگ مردم ایران شد. ، قرائت حج حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، حج عاشورا و حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم. خداوند او را بیامرزد و درود فرستد. کساء، برگزاری مجالس ختم دعا و ختم قرآن، تدفین نمادین حضرت فاطمه و تعزیه حضرت فاطمه (س) با تزیین خیابان ها، خانه ها و مساجد به پرچم، پخت و پز و توزیع نذورات و پذیرایی سفره همراه است.

آداب فاطمی در برخی شهرهای ایران

وی ادامه داد: همچنین در این روزها مشکی پوشی و سیاه پوشی مکان ها به عنوان رفتاری نمادین و ابراز تاسف و اندوه از مصیبت حضرت فاطمه (س) مرسوم است. این رویه همزمان با مراسم عزاداری در اکثر مناطق ایران رواج دارد. نمونه های زیادی از سراسر ایران می توان ذکر کرد، اما من به ذکر چند نمونه از برخی مناطق بسنده می کنم. به عنوان مثال در کلاردشت (شهری در استان مازندران) همزمان با شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شهر سیاه پوش می شود، عزاداری در مساجد و ائمه جماعات و حسینیه ها برپا می شود و مردم به عزاداری می پردازند. کسانی که نذر می کنند یا خودشان تهیه می کنند یا مبلغی را برای تهیه غذا به هیئت امنا می پردازند و شام مسجد از طریق نذر مردم تهیه می شود.

این پژوهشگر فرهنگ عامه افزود: بروگراد در ایام فاطمیه نیز شهر سیاه پوش بود و سه نوبت صبح و عصر و شب در منازل برپا می شد. معمولاً مردم با در نظر گرفتن نیازهای خود، عهد می‌بندند که در دهه فاطمیه لباس مشکی عزا بپوشند و مراسم مذهبی برگزار کنند. در ایام فاطمیهلودریچ برخور، از استان اصفهان برخی از مردم پرچم های تسلیت مزین به نام حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را بر درب منازل خود نصب می کنند و معمولاً صبح برخی از منازل سه یا چهار روز روضه می گیرند. در همدان مساجد و مساجد نیز سیاه پوش شدند و پرچم ها و پرده های سیاه بر سر ادارات نصب شد. برخی مراسم ترحیم را در حسینیه برگزار می کنند و برخی دیگر در منازل. مکان های عزاداری معمولا با نصب پرچم سیاه و یا نصب کتیبه بر اساس تاریخ و ساعت مراسم مشخص می شود. معمولاً بیشتر شرکت کنندگان در مجالس عزاداری، زنانی هستند که در مجالس عزاداری حضرت فاطمه (س) لباس مشکی بر تن می کنند. در این نوع جشن علاوه بر مرثیه سرایی و ذکر مصائب شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، حدیث حدیث و زیارت عاشورا نیز خوانده می شود.

به گفته وی در شوشتر همچنین در ایام فاطمیه اول و دوم مساجد و خانه ها را سیاه پوش می کردند. در این سرزمین عده‌ای از اهالی با تقسیم این بیست روز بین خود، یک تا چند شب را در خانه‌های خود به نماز و عزاداری می‌گذرانند. برخی از هیئت ها نیز خطبا و عزاداران را به مساجد و آسایشگاه ها دعوت می کنند و تعزیه و عزاداری می کنند و تا آخرین شب و روز شهادت آن بانوی بزرگوار، با غل و زنجیر و ضرب و شتم، مراسم ختم نمادین حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را برگزار می کنند. قفسه سینه با پرچم و پرچم سیاه نزد یکی از ائمه شوشتر می روند و در آنجا عزاداری مفصلی برپا می شود. پس از اقامه نماز جماعت پذیرایی از حاضران با سفره حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به پایان می رسد.

نویسنده کتاب حضرت فاطمه (سلام الله علیها) درباره فرهنگ مردم ایران گفت: اقلیدس پارسی مراسم تشییع نمادین حضرت زهرا (سلام الله علیها) در روز شهادت آن حضرت برگزار می شود. تعداد زیادی از زنان این مراسم را که در شب برگزار می شود انجام می دهند. همزمان با تدفین دروازه سوخته (که چند روز قبل از شهادت با خشت و چوب بازسازی شد) و تابوت نمادین حضرت فاطمه (سلام الله علیها) جمعیت به سمت حرم امام زاده عبدالرحمن حرکت می کنند. با ورود عزاداران به حرم امامزاده عبدالرحمن، مراسم دعا و شیردهی آغاز می شود. پس از پایان مراسم، حاضران و بانیان با اهدای گل به حاضرین، درب خانه پیامبر را به عنوان تبرک تزیین کردند. علاوه بر تدفین نمادین، امروز جوانان اقلیدس در ایام فاطمیه کوچه های بقیع، خانه بانو الزهرا، منظره در سوخته، خانه غم و اندوه را بازسازی و کپی برداری کردند. و چاهی که حضرت علی (علیه السلام) پس از شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) به آن پناه بردند و در چاه از درد دلشان گفتند و در وداع با حضرت زهرا (سلام الله علیها) گریه کردند. ، ضریح تصویری برپا کردند.

رسم صدقه با رفتن به سفره حضرت زهرا سلام الله علیها

ششاطیرخ با اشاره به اینکه در فرهنگ مردم ایران آداب و رسومی در رابطه با موضوع دعا و حاجت وجود دارد، گفت: برخی از این آداب از جمله سفره خوانی ریشه در ایران قبل از اسلام دارد و پس از تشرف نیز ایرانیان. اسلام آوردند و آن سفره ها تغییر رنگ دادند و بر اسلام مسلط شدند و در واقع ایرانیان با پذیرش دین جدید، ارزش های فرهنگی و بومی خود را با آن تطبیق دادند. سفره های نذیری توسط زنان و با همراهی جمعی از مومنان به این نوع مراسم، یکی از معروف ترین نذورات در میان زنان است و البته تمام سفره های ناظری که اجرا و در فرهنگ مردم ثبت شده است. ایران به نام و نیت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است و منحصراً مربوط به ایام فاطمیه نیست و بر حسب نوع سفره در یک روز خاص از هفته یا در مناسبت خاصی برگزار می شود. و برخی مانند سفره نماز هستند. برای ایام فاطمیه تعیین نشده است، اما این روزها تلاش برای برگزاری آن افزایش یافته است.

وی افزود: به عنوان مثال در همدان در ایام شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) سفره سلام برپا شد. روی این سفره اسامی 14 معصوم با رنگ سفید روی جلدهای سبز نوشته شده است و رومیزی ها در مقابل دیدگان میهمانان پهن شده و 140 تسبیح سبز برای میهمانان توزیع می شود. سپس آنها را در ظروف سرامیکی سبز رنگ بریزید و روی میز قرار دهید. پس از خواندن روضه و صلوات، شیرینی که غذای اصلی سفره است، به عنوان تبرک بین مهمانان توزیع می شود. مهمانان هنگام وداع با صاحب مجلس ترحیم می گویند: بر منبر نخوابید و ثواب آن با فاطمه الزهرا (سلام الله علیها) است.

این پژوهشگر فرهنگ عامه ادامه داد: بانوان اسپنداکولای مازندران نیز همزمان با شهادت حضرت الزهرا (سلام الله علیها) در منازل خود سفره نماز برپا کردند. از همسایه ها و آشنایان دعوت می شود در این مهمانی شرکت کنند. سفره سبزی چیدند و روی آن تسبیح، قرآن، آینه و ظرف برنج با مقداری شمع روشن و شیرینی خانگی گذاشتند. مراسم با مرثیه سرایی آغاز می شود، سپس هر زن تسبیح برمی دارد و صلوات می فرستد.

وی افزود: علاوه بر سفره نماز، سفره حضرت فاطمه (س)، سفره سه شنبه حضرت بی بی، سفره حضرت فاطمه (س) و سفره سبزی نیز با تأکید بر توسل حضرت فاطمه (س) برگزار می شود. در برخی از مناطق ایران عید حضرت فاطمه (سلام الله علیها) روز سه شنبه و عید سه شنبه بی بی نیز در روز سه شنبه برگزار می شود. اما سفره حضرت فاطمه (سلام الله علیها) اغلب به نیت سلامتی نذر می شود. سفره دیغچه بسته به نیت نذردار هر سال یک بار و یا چند سال متوالی فقط در چهارشنبه آخر ماه صفر برگزار می شود.

آداب سفره سبز کرامانی ها در ایام شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها)

شیست رخ با تاکید بر اینکه در خصوص سفره سبز که در کرمان برگزار می شود نیاز به شفاف سازی بیشتر است، گفت: این سفره به صورت تئوری به مناسبت شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به صورت مستقل پخش می شود. یا جمعه یا جمعه دوشنبه شب ها ابتدا زنان نیازمند در اتاقی که معمولاً سبز است سفره ای تقسیم می کنند و در ظرف هایی آرد می ریزند تا سفره سفید شود و برکت دهد و مقداری نمک برای برکت سفره و مقداری شکر برای سفره. موضوع شادی، پارچه روی هر بشقاب به رنگ سبز پهن شده است. هر زن یک تکه نان، مقداری پنیر و یک بشقاب سبزی روی میز می گذارد تا خانه را برکت دهد، او همچنین مقداری شکلات و سوسیس روی یک بشقاب می گذارد تا سفره شیرین شود. این سفره به نیت الزهرا (سلام الله علیها) هنگام غروب آفتاب پهن می شود و زنان نیازمند پس از گرفتن وضو و حمل تسبیح بر سر سفره می آیند. در همان زمان، هر زن برای رفع نیازهای خود شمعی روشن می کند. در این محفل زنی که به عنوان سخنران و قاری تسبیح دعوت شده بود با خواندن زیارت الزهرا (سلام الله علیها) و تسبیح برای دیگران خیر و برکت می آورد.

وی ادامه داد: البته عده ای نیز به نیت اجابت حاجت با ختم نماز به نیت الزهرا (سلام الله علیها) هزاران صلوات بر آن بانو می فرستند و در نهایت پس از اتمام نماز صاحب خانه همه پلک هایم را به نیت برکت می دهد و اینکه این سفره بی بی محسوب می شود و در واقع پرهیز از آرد و نمک است. آنها معتقدند که اگر علامتی روی میز گذاشته شود، پپه آرد یا نمک را برکت می دهد و با نوک انگشتش علامت گذاری می کند. در آخر سر سفره ها مقداری آرد یا نمک به عنوان تبرک به خانه می برند و اگر حاجتشان برآورده شد، سفره نادر را به همین ترتیب پهن می کنند. حتی برخی به نیت تبرک با آن آرد یا نمک متبرک غذایی به نام خیر یا آش بی بی می پزند و به همین ترتیب این سفره در طول سال بین زنان نیازمند تقسیم می شود.

این پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: اصولاً زنان کرمانی بر اساس نذر خود این سفره را به دو صورت تقسیم کردند. در حالت اول در داخل مسجد با دعوت از دوستان و همسایگان و خواندن نماز توسط نمازگزار، سفره ای سفید رنگ در مسجد پهن می کردند و روی آن مقداری خرما، نان، ماست، پنیر و سبزی می گذاشتند. ، و پس از پایان محتویات سفره به عنوان تبرک بین مهمانان توزیع می شود. در حالت دوم، این سفره به همین ترتیب با دعوت از همسایه ها که همان غذا را روی سفره می گذارند، در خانه توزیع می شود و در این مراسم زنی مانند ملاباجی با خواندن دعا و نیایش بر رونق سفره می افزاید. دعا کردن اما روشن کردن شمع برای برآورده شدن حاجت نیز یکی از امور مهمانان به شمار می‌رود، بنابراین هر شخصی بنا به نیاز خود شمعی بر سر سفره روشن می‌کند. در نهایت جلسه با دریافت محتویات میز مونتاژ توسط میزبان به پایان رسید.

وی افزود: زنان نیازمند برای برآورده شدن حاجت خود چیزی از سفره می گیرند و اگر حاجت خود را برآورده کردند حتماً باید چنین سفره ای را در منزل خود برپا کنند. بسته به نیت اولیه شخص نذر کننده، می شد هر سفره را دو یا سه بار پهن کرد. بیرون آوردن بوی خوش کندر و اسفنج در این گونه جشن ها واجب شمرده می شود، زیرا عوام معتقدند هر چه بوی مطبوع در هوا باشد، مردم نیکوکار نسبت به مجلس نظر بهتری دارند.

از آجیل مشکل ساز تا کاچی; نذری به نیت حضرت زهرا (سلام الله علیها)

این پژوهشگر فرهنگ عامه با اشاره به اینکه در همه آیین ها غذاها و نذری های آیینی وجود دارد، تصریح کرد: غذاهایی که در این آیین ها و به طور کلی نذری پخته و خورده می شود جنبه نمادین دارد و این باور وجود دارد که وقتی خورده می شود غذا معنایی دارد ظاهر «برکه» به خود گرفت و حتی درد و بیماری با خوردن آن شفا یافت. غذاهایی که معمولاً به نیت حضرت فاطمه (س) عرضه می‌شود، آجیل، سیب، نان، حلیم، شیرینی‌های سنتی مانند حلوا، کاشی، پوست زرد و سمنو و همچنین نمک است.

وی در خصوص نذری نمک دو نمونه از فرهنگ مردم همدان و بروجرد را ذکر کرد و گفت: در همدان رسم است که نذر نمک می کنند تا حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و در مواقعی که حاجتشان باشد. ملاقات، به قصد پانزده یا چهارده معصوم یا مضرب هفت، برای دختران و زنان همنام. به چنین بانوی سخاوتمندی که فاطمه نام دارد، یک جعبه نمک داده شد. نیازمندان بروجردی نیز نمک را از برکات حضرت فاطمه (سلام الله علیها) می دانند و به آن سوگند یاد می کنند، به همین دلیل نمک را در ظرف های کوچک تهیه کرده و به نام حضرت فاطمه در بین مردم و معمولاً بین زائران امامزاده توزیع می کنند. (ص) هر کس کیسه ای از آن نمک به دست آورد، باید آن را در ظرف برنج یا نمک در غذای خود بگذارد تا به خانواده اش برساند.