به گزارش خبرنگار مجله سینمایی توژال، فهرست کردن اسامی فیلم های تولید شده در سینمای دفاع مقدس در دهه گذشته کار سختی نیست. با یک جستجوی ساده به بیش از 15 فیلم ساخته شده در دهه 90 در حوزه دفاع مقدس می رسیم. در این میان، نام بردن از برخی آثار شاخص آسانتر است. چند اثر را می توان نام برد که نظر مردم و منتقدان را جلب کرده، حال و هوای جنگ را درک کرده و برخلاف آن حرکت نکرده اند؟

در سینمای دهه گذشته و به ویژه در چند سال گذشته، فیلم دفاع مقدس سهم بزرگی از فیلم‌های جشنواره فیلم فجر را به خود اختصاص داد. تا جایی که بسیاری از رسانه‌ها تعداد فیلم‌هایی از این دست را در میان دیگر فیلم‌های جشنواره بررسی می‌کنند و عناوین آن‌ها پر از نقاط قوت و ضعف در حضور چندگانه فیلم‌های دفاع از بیت‌المقدس در جشنواره فیلم فجر است.

اما آنچه مسلم است کثرت گرایی نیست; چرا که مهمترین آثار از این دست در اواسط سال 92 تا 97 در این دهه تولید شد. در سال 1992، زمانی که فیلم فصل و شیار 143 تنها دو مدعی جدی این ژانر در جشنواره فیلم فجر بودند که هر دو به اندازه کافی دیده شدند و جزو آثار پیشکسوت این ژانر محسوب می شوند.

بوی غبار کوچه های باوه و کریل در قالب شهید شمران.

فصل آخرین ساخته ابراهیم حاتمی کیا در سینما دفاع مقدس محسوب می شود. فیلمی که به گوشه ای از زندگی شهید می پردازد مصطفی شمران به عنوان یکی از برجسته ترین شهدای جنگ. فیلمی که مخاطب را حتی تماشاچی ناآشنا با چمران را با خود همراه می کند، به کوچه پس کوچه های شهر جنگ زده باوه می رود و به جای پاسخ به پرسش ها، پرسش هایی را در ذهن مخاطب ایجاد می کند و او را به تفکر وا می دارد.

چیزی که این فیلم را متمایز می کند این است که حاتمکیا قهرمان خود را نه فقط برای یک سلیقه ایده آل خاص بازسازی می کند. شاید برخی آن را محافظه کاری بنامند، اما دلیل آن چیست؟ فصل به این ترتیب از فیلم های چند سال گذشته جلوتر است و این دست کارگردان است که ایدئولوژی خود را حول محور شهید برجسته ای چون چمران به مخاطب تزریق نکند.

کارگردان با نشان دادن جنبه دلخراش جنگ، ابتکاری در ابعاد و گستره صحنه خیره کننده سقوط هلیکوپتر نیز دارد که تاثیر آن تا مدت ها در ذهن بیننده باقی می ماند.

ماریلا زری در فیلم «گرو 143»

تصویر مادر باردار توسط «شیار 143».

در میان شور و هیجان سنگرها و زندگی نامه های زندگی شهدا، جای خالی آثاری وجود دارد که به یکی از پیچیده ترین و زیباترین روابط انسانی در بستر جنگ می پردازد. رابطه مادر و فرزند ناشناخته اش و همه چیز مربوط به این رابطه یکی از مهم ترین نکاتی بود که… نرگس آبیار او را بپذیرید و وارد شوید شیار 143 نشان داده شده استپر سر و صداترین اثر مهدویان از صداهای واقعی، مصاحبه های ضبط شده با دقت و کنار هم قرار دادن قطعاتی از پازل استفاده می کند.

قبلا فیلم بوسیدن روی ماه او سعی کرده بود به این موضوع نزدیک شود، اما شکلی که آبیار برای درک انتظار این مادر از مردم به تصویر می‌کشید، جزئیاتی داشت و در ذهن جاودانه خواهد ماند. از رادیو در حال پخش بازی ماریلا زارعی دور کمرش را به فرش بسته بودند و قاب عکس در دستش بود. عناصری که احتمالاً در این نوع سینما زیاد دیده می شوند، اما وقتی شخصیتی با ایجاد دیالوگ و لحن این عناصر را از آن خود می کند، دیگر نمی توان آنها را عناصر پیش پا افتاده و یکسان دانست.

شیار 143 لحظه هایی که اشک مخاطب را دربیاورد کم نیست اما در همه آنها خوب کار می کند. در این اثر علاوه بر همه اینها شاهد نقش کشاورز هستیم که… شیار 143 که آن را از دیگر آثار این نوع متمایز می کند.

راز مستند و روایی; تمایز بین “ایستادن در غبار”

در سال 1994 ایستاده در غبار در جشنواره فیلم فجر رقیبی در نوع خود وجود نداشت محمد حسین مهدویان او که به عنوان یک فیلمساز جوان و با استعداد به سینمای ایران معرفی شد، با ترکیبی جدید و بدیع در این ژانر آثاری خلق کرد و مورد تحسین مردم و منتقدان قرار گرفت.

دلیل تبعیض ایستاده در غبار مهمتر از همه، شکل و روش روایت متفاوت است. پر سر و صداترین اثر مهدویان از صداهای واقعی، مصاحبه های ضبط شده با دقت و کنار هم قرار دادن قطعاتی از پازل استفاده می کند. همین کافی است تا کارگردان به زور سعی در ایجاد فضای سال های جنگ و لحن قصه گویان و شهید نداشته باشد. احمد میتوسلیان آنها می گویند که خود صحبت یک صحبت مفصل و مفصل است و مانند مستندی نیست که مخاطب را خسته کند.

امیر جدیدی در فیلم تینکه ابوقریب

جزئیاتی که در تنگه ابوقریب دیده می شود.

در جشنواره سی و ششم رفته رفته حضور چنین فیلم هایی محسوس شد سرو زیر آب، ماهورا، بمب عاشقانه و تنگه ابوقریب به این ترتیب، رقیبی وجود داشت، بنابراین آنچه در ذهن مردم باقی ماند، روایت متفاوت توکلی از جبهه‌های جنگ بود. در کنار روایت مفصل، تنگه ابوقریب از تکنیک‌هایی به‌درستی استفاده می‌کرد و نظرات منتقدان تا حد زیادی در مورد استفاده مناسب از نکات فنی مثبت بود.

جزئیات نیز در این فیلم مهم هستند. توکلی برخلاف فیلم های عظیمی که تصویری کلی از جبهه، تلاش رزمندگان، مجروحان و… به مخاطب ارائه می دهد، سعی می کرد جزئیات را در تمام سروصداها مهم جلوه دهد. از گل سر گرفته تا شیره ای که نیم و نیم روی میز مانده بود. حضور عکاس نوجوان در فیلم جلوه‌ای متفاوت به آثاری از این دست می‌دهد، جایی که لحظات مهمی ثبت می‌شود و این بار ضبط‌کننده آن‌ها نیز یکی از رزمندگان مورد توجه کارگردان است.

تنگه ابوقریب علاوه بر روایت دقیق، از جنبه های فنی نیز پشتیبانی مناسبی داشت و نظرات منتقدان در طول جشنواره و پس از آن تا حد زیادی در مورد استفاده مناسب از عکاسی، ضبط صدا و سایر نکات فنی مثبت بود.

23 روح در داستانی بر اساس واقعیت به هم پیوند خورده اند

در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر تنها یک فیلم به طور خاص روایت سال های جنگ را هدف قرار داد. 23 نفر او دوست دارد ایستاده در غبار او در برخی سکانس ها از عکس های واقعی استفاده کرد و از همه مهمتر به موضوع یک باکره دست پیدا کرد، اگرچه مستند و کتاب ساخته است، اما هنوز به فیلم تبدیل نشده است.

23 نفر او به جای تمرکز بر هیاهوی خط مقدم، داستانی موازی با این داستان را آغاز کرد که به همان اندازه در مورد کرامت رزمندگان ایرانی بود. مهدی الجعفری این فیلم اهمیت تبلیغات و رسانه در زمان جنگ را هدف قرار می دهد و برخلاف جریان رودخانه به جای تمرکز بر شخصیت مبارز، ریسک می کند و داستان 23 نفر از آنها را به هم پیوند می دهد. .