به گزارش خبرنگار سینمای «اکونومیست ایران»، در هفتمین جشنواره «فجر» بود که ناگهان سینمای ایران با تولید جدید مهم ترین برند خود مواجه شد. لوح زرینی که تا ششمین دوره به برگزیدگان جشنواره تعلق می گرفت، ناگهان جای خود را به «سیمرگ» داد تا این نام به معتبرترین افتخار سینمای کشور تبدیل شود. اما مسیری که سمیرگ از سال 67 تا امروز طی کرد موضوع این گزارش است.

«سیمرغ» پرنده اسطوره ای و افسانه ای ایران زمین و یکی از نمادهای مهم ادبیات فارسی است که در داستان ها و داستان های معروفی چون «موجک تیر» عطار نیشبوری و «شاه نما» اثر حضور و ظهور پر رنگی دارد. فردوسی. همچنین در سنگ نبشته های اوستا، متون و تصاویر به جا مانده از دوران ساسانی نیز نشانه هایی از دلاوری این پرنده را نشان می دهد.

این مرغ در شاهنامه فردوسی نماد و مفهوم حکمت است که پاسخ همه سؤالات را دارد. حضور او در این داستان ممتد با تولد «زال» آغاز می شود که پدرش «سوم» او را به دلیل موهای سفید و ظاهر غیرمعمولش در بیابان تنها و درمانده رها کرد و پرنده «سیمرغ» او را مهر کرد، او را به آنجا برد. لانه اش را بزرگ می کند.

دیگر حضور مهم سیمرغ در «شاهنما» مربوط به صحنه نبرد «رستم» و «اسفندیار» رویین تن است. رستم نتوانست اسفندیار را شکست دهد، از سیمرغ کمک و راهنمایی می جوید و سرانجام با روشی که از او آموخته موفق می شود اسفندیار را شکست دهد.

در روایت تمثیلی و جهانی عطار نیشوبوری به عبارت دیگر، «میلای الطیر» نیز با سفر گروهی از پرندگان به سرکردگی هدهد مواجه شد که در تلاش برای رسیدن به آستانه سیمرگ هستند. در این داستان هر پرنده نماد گروه خاصی از مردم است، سختی راه رفته رفته هر یک از آنها را از رسیدن به خواسته اصلی خود منصرف می کند و در نهایت فقط سی جوجه به کوه قوف رسیدند و دانستند که سیمرغ هستند.

اما در زمان حال و در باور مردم سیمرغ به عنوان نماد و نماد سینمای ایران شناخته می شود. پرنده ای که نامش با مهم ترین رویداد فرهنگی و هنری ایران و یافتن مجسمه بلورین سیمرغ از جشنواره فیلم فجر گره خورده، آرزوی بسیاری از هنرمندان شده است.

سیمرغ چگونه به مهمترین نماد سینمای کشور تبدیل شد؟

شاید جالب باشد که در شش دوره ابتدایی جشنواره «فجر» خبری از بلور سیمرغ نبود و به جای آن «تندیس های طلایی» به برندگان اهدا شد. در آن سال ها بنیاد سینمایی فاروبی مسئولیت برگزاری جشنواره «فجر» را برعهده داشت و کارگردانان فیلم در فکر نمادی بدیع و البته متفاوت برای جشنواره «فجر» بودند. ابراهیم حاجی که یکی از برجسته ترین طراحان عرصه گرافیک محسوب می شود، به عنوان طراح این جایزه معرفی شد.

حاجی پس از مطالعه آثار و نشانه های باستانی سرانجام سیمرغ افسانه ای را انتخاب کرد. وی ردپای این پرنده را در سرامیک، نقاشی، قالی بافی، طلا دوزی و هنرهای زیبای ایرانی مشاهده کرد و قبل از رسیدن به طرح نهایی به طرح‌ها و نقش‌های مختلف پرداخت. به گفته حاجیگی، بلور سیمرغ مشهورترین نمادی است که او طراحی کرده است.

برخلاف بسیاری از جوایز معتبر سینمای جهان که در اصل به صورت حجمی ارائه می شوند، طرح سیمرغ دو لبه و بر روی بدنه کریستالی حک شده است. حاجی درباره علت این موضوع می گوید: «سیمرغ» پرنده یا جلد کتاب نیست، بلکه مفهوم ادب و تصوف و نشانه فضیلت و زلال است و به همین دلیل جز بلور نمی تواند نمایانگر چیزی باشد.

حاجی در گفت و گوی دیگری می گوید: در طراحی جشنواره سیمرگ برای جشنواره فجر سعی کردم این نماد را خارج از ساختار روال هندسی و متعارف قرار دهم. بیشتر تابلوهای ما به دلیل تحصیلات بصری و تحصیلات دانشگاهی من دارای ساختارهای هندسی هستند و بنابراین من عمداً از این روش دور شدم تا طرح نقاشی ما را هدایت کند.

انتخابی عاقلانه، علاوه بر تفاوت در طراحی و ساختار این جایزه در مقایسه با بناهای دیگر جشنواره ها، بازتاب و جلوه ای از فرهنگ، اندیشه و فلسفه ایران کهن است.

در جشنواره هفتم که برای اولین بار بلور سیمرغ اهدا شد، این جایزه ظاهری متفاوت از امروز داشت. پایه این مجسمه بلورین از سنگ سیاه ساخته شده و احتمالاً نمادی از کوه قاف و لانه آن بوده است. این مجسمه این پرنده افسانه ای را در حال پرواز از لانه خود به تصویر می کشد. مسعود جعفری جوزونی، محسن مخملباف، فاطمه معتمداریو، محمود جعفری، رویا نونهالی. و عزت الله تعظمی از جمله افرادی بودند که اولین بلور سیمرغ را در تاریخ جشنواره دریافت کردند.

وجود سنگ به عنوان پایه مجسمه آن را به قدری سنگین کرده بود که حمل آن در مراسم اختتامیه هفتمین جشنواره برای یکی از برندگان پیشکسوت دشوار بود. از این رو در هشتمین جشنواره حاجیگی با ایجاد تغییراتی در ساختار مجسمه، متریال اصلی آن را از سنگ به برنز طلایی توخالی تغییر داد، در حالی که طرح قسمت اصلی آن با طرح دو بعدی سیمرغ به شکل کریستالی باقی ماند.

در دوره نهم، شکل ساختاری بلور سیمرغ بدون تغییر باقی ماند، اما در جشنواره دهم، تندیس روشن‌تر شد و رنگ پایه از طلایی به سیاه تغییر کرد. شکل و نحوه برخورد با علامت بلورین سیمرغ در طول سالیان گذشته بیش از هر چیز ذائقه به نظر می رسد. زیرا تغییرات جزئی در کیفیت بصری آن چیز خاصی ایجاد نکرده است.

شکل کلی مجسمه سیمرغ تا مدت ها بدون تغییر باقی ماند، اما جزئیات آن هر از چند گاهی تغییر می کرد. به عنوان مثال، شکل هندسی بدنه کریستالی آن از خطوط زاویه ای به منحنی تغییر می کند و پس از چند چرخه به حالت اولیه خود باز می گردد. یا رنگ اصلی آن در دوره های مختلف بین طلایی و مشکی تغییر می کرد.

در قرن چهاردهم میلادی تفاوت دیگری در شکل این مجسمه نمایان شد، شکل دوتایی بلور سیمرغ با خطوط طلایی با توجه به رنگ اصلی بیان شد.

یکی دیگر از تفاوت های مهم در ظاهر این جایزه مصادف با بیست و پنجمین دوره این رویداد در سال 2005 بود.

او تهیه کنندگی فیلم «فرش ایرانی» را در جشنواره بیست و پنجم به عهده داشت رضا میرکریمی در بخش خارج از مسابقه نشان داده شد. اثری که فیلمسازان مشهور آن را دوست دارند عباس کیارستمی، مجیدی مجیدی، کمال تبریزی، نورالدین زرین کلک، بهمن فرمان آرا، داریوش مهرجویی، بهروزی افهمی، مجتبی راعی، سیف الله دود، رضا میرکریمی، بهروم بیضایی، محمدرضا آرتمون، جعفر پناهی و رخشان بنی اعتماد در تولید آن نقش داشتند.

در این دوره از جشنواره، فیلم «فرش ایرانی» توانست جایزه بهترین فیلم ملی را از آن خود کند. نکته جالب اینجاست که در این دوره از جشنواره برای اولین بار شاهد اهدای کامل تندیس سیمرغ هستیم. این جایزه با وزن 550 گرم از طلا ساخته شده و به رضا میرکریمی تهیه کننده فیلم سینمایی «فرش ایرانی» اهدا شد. اما جایزه بخش های دیگر همچنان یک مجسمه بلورین بود.

روند اهدای سیمرغ بهترین فیلم ملی در قالب یک جلد طلایی چندین دوره ادامه داشت، اما در دوره سی و یکم تفاوت مهمی در شکل و شمایل بلور سیمرغ رخ داد و این بار ابراهیم حاجی طرحی متفاوت را در نظر گرفت. و حجم برای سیمرغ. اتفاقی که واکنش های منفی زیادی به همراه داشت؛ زیرا مجسمه پایانی مانند سایر پرندگان محبوب طراحی شده بود و هیچ گونه افسانه دیگری نداشت.

همین موضوع باعث شد که این مجسمه از سال آینده به شکل قبلی خود بازگردد و جام کریستالی را به برندگان هدیه دهد.

تصویر این جایزه مهم سینمای ایران از سی و سومین جشنواره فجر شکل ثابتی به خود گرفت و پایه و بدنه هر دو از کریستال ساخته شده بود و زیباتر از همیشه بود.

نکته جالب دیگر این است که مجسمه بلورین سیمرغ تا قرن 38 در جمهوری چک ساخته می شد اما در سال 2018 فراخوانی اعلام شد که طی آن یک شرکت ایرانی توانست مجسمه را با ضوابط در نظر گرفته تولید کند و از آن زمان تاکنون تعلق گرفته است. ساخته شده در کشور