بر اساس گزارش پژوهشگر اکونومیست ایران، نشست «گفت و گوی ملی رضایت ملی» روز در روز پنجشنبه 29 دی 1403 در کتابخانه ملی برگزار شد. یکی از بخش‌های این نشست «روندهای اجتماعی و اجماع ملی» است که کارشناسانی چون «جامعه شناس و استاد دانشگاه مقصودی فراستو، استاد دانشگاه “صادق زیباکلوم” و فعال سیاسی اصلاح طلب، “متین رمضانهو” مدیر امور اجتماعی و معاون راهبردی منطقه ای رئیس جمهور، “محمد دریحی” پژوهشگر مسائل اجتماعی و “جبار رحمانی” آنجا سخنرانی کردند.
مدیریت این همایش را بهاری آروین بر عهده داشت که در مقدمه با اشاره به بررسی سیاست دولت و وضعیت جامعه، پرسش هایی را در خصوص مفهوم اجماع در جامعه، کاستی ها و تناقضات و پتانسیل های اجماع مطرح کرد. او همچنین استدلال کرد که آیا جامعه از دولت پیشرفته تر است و نمونه هایی از هماهنگی اجتماعی و همزیستی مسالمت آمیز ایجاد کرده است که دولت باید بر آن تمرکز کند.
در زیر گزیده ای از این دیدار را می خوانیم.

مردم ایران در آستانه تحول و تعریف اجتماعی هستند

“معنای فرشته” جامعه شناس و استاد دانشگاه به کارشناسان و حاضران در این نشست تخصصی گفت: جامعه ایران در حال گذار است و با مشکلات اجتماعی و سیاسی مواجه است. پدیدارشناسی اجتماعی نشان می دهد که افراد به دنبال فرصت هایی برای بهبود زندگی خود و بازتعریف روابط اجتماعی هستند. مفاهیمی که پس از انقلاب 57 مورد بازنگری قرار گرفت، همچنان در حال تغییر و انطباق با شرایط امروز است. در این میان بخشی از جامعه که پیش از این در تصمیم گیری ها مشارکت نداشتند، دوباره وارد فرآیندهای سیاسی-اجتماعی شدند..

فراستا: مردم ایران برای ایجاد فرصت های زندگی بهتر، گسترش روابط بین المللی و رفع محدودیت هایی مانند قوانین مرتبط با اینترنت و حجاب تلاش می کنند. این خواسته ها به منظور ایجاد شرایط مساعدتر برای زندگی در جامعه بین المللی مطرح شده است مردم ایران به دنبال فرصت هایی برای زندگی بهتر، گسترش روابط بین المللی و رفع محدودیت هایی مانند قوانین مرتبط با اینترنت و حجاب هستند. این خواسته ها به منظور ایجاد شرایط مساعدتر برای زندگی در جامعه بین المللی مطرح شده است.

جامعه ایران به راه حلی نیاز دارد که با حفظ ثبات، شرایط زندگی پایدار را تضمین کند. دولت نیز باید از این فرصت ها استفاده کند و به نیازهای مردم توجه کند تا زمینه پیشرفت و توسعه فراهم شود.
و بالاخره جامعه ایران در مسیر بازسازی و اصلاحات تدریجی قرار دارد و نیازمند فضایی است که مردم بتوانند به راحتی در جریانات اجتماعی و سیاسی شرکت کنند.

اجماع واقعی: مبارزه مسالمت آمیز برای اجرای تغییرات اجتماعی

فرستاخ در این زمینه تاکید کرد:تفاوت های واقعی فقط از جنبش های اجتماعی و توازن قوا بین دولت و جامعه ناشی می شود، نه از تصمیمات یکجانبه دولت. این توافق باید عمومی و دموکراتیک باشد، نه فقط توافقی بین نخبگان برای تقسیم قدرت. وقتی جامعه قدرت پیدا کرد و صدای مردم بلند شد، اجماع شکل می گیرد.

صلح باید در عین حال مسالمت آمیز و منازعه آمیز باشد، زیرا در دنیای امروز زندگی مردم به نوعی مناقشه تبدیل شده است. مردم برای ارضای نیازهای اولیه خود تلاش می کنند و این مبارزه گاهی به قیمت جان آنها تمام می شود. در همان زمان، نیروهای رانت خوار و انحصار طلب بسیاری از عرصه های عمومی را اشغال کردند و نهادهای مدنی و دولت را تضعیف کردند.

برای دستیابی به اجماع واقعی، جامعه به مبارزه مسالمت آمیز نیاز دارد که منجر به تغییرات مثبت و تغییرات اجتماعی شود. این قرارداد با حفظ آرامش و توجه به تنوع اجتماعی می تواند به تحقق اهداف جامعه و پیشرفت کشور کمک کند.

اقدامات عملی برای درمان زخم های اجتماعی

“صادق زیباکلام” این استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح طلب به عنوان دیگر سخنران این نشست خاطرنشان کرد: به عنوان فردی با سابقه فعالیت دانشگاهی همواره از شعارهای دولت ها ناامید بوده ام. دلیل این بدبینی این است که بسیاری از این شعارها بیشتر تبلیغاتی است تا جدی گرفته شود. حضور من در اینجا مبتنی بر این باور است که جامعه ما در دهه گذشته به شدت آسیب دیده است. از اعتراضات 2016 و حوادث 2018 تا حوادث دو سال اخیر. این زخم ها آسیب زیادی به جامعه وارد کرد.
زیباکلام: مهم این است که این مفهوم از شعار فراتر رفته و به عمل تبدیل شود. از نظر من وحدت ملی یعنی رفع دردهای جامعه و تبدیل شعار به اقدام عملی.اما وقتی صحبت از «وحدت ملی» می شود، برای من مهم است که این مفهوم از شعارهای ساده فراتر رفته و به عمل تبدیل شود. متاسفانه به قول دکتر فقط جملات کلی و جملات قشنگی دیده ام که کمتر طعم دارویی دارند. شفا به نظر من نیاز به اقدامات عملی دارد. مثلاً اگر من جای آقای دکتر بیشیکیان بودم، اولین قدم را با گذاشتن شاخه گل روی مزار مهسو امینی و دیدار با خانواده ایشان برمی داشتم. من هم به دیدار مردم کردستان رفتم و مشکلات آنها را از نزدیک شنیدم.

به نظر من، شفای جامعه نیازمند توجه به زخم‌های گذشته است. مانند ارسال پیام تسلیت به خانواده های قربانیان سقوط هواپیمای اوکراینی. ضمناً آقای مزیکیان می تواند با زندانیان سیاسی دیدار و با مشکلات آنها آشنا شود. از نظر من وحدت ملی یعنی رفع دردهای جامعه و تبدیل شعار به اقدام عملی.

لزوم توافق بین المللی برای اجرای یک توافق داخلی

زیباکلام تاکید کرد: اجماع ملی بدون اجماع بین المللی قابل اجرا نیست. اگر در حوزه سیاست خارجی اتفاق نظر وجود نداشته باشد، نمی توان انتظار اجماع در حوزه داخلی داشت. برخی معتقدند افرادی که در حال حاضر در زندان هستند مجرم هستند و مستحق مجازات شدید هستند، اما اگر می‌خواهیم به هماهنگی واقعی برسیم، باید حتی با افرادی که دیدگاه‌های متفاوتی دارند همدلی کنیم.

در تاریخ معاصر ایران نمونه هایی از اجماع ملی داریم. مثل انقلاب 57 و دوران جنگ تحمیلی که حدود 80 تا 90 درصد جامعه همدردی کردند. اما پس از آن کمتر شاهد معامله واقعی بودیم. اختلاف نظر در جامعه امری عادی است، اما باید تلاش کرد تا بر زخم های گذشته مرهم بگذاریم و انسجام اجتماعی را بازگردانیم.

مشکلات و راهکارهای وفاق اجتماعی در ایران

“متین رمضان” سرپرست معاونت اجتماعی و منطقه ای معاونت راهبردی رئیس جمهور نیز در این نشست گفت: شبکه های اجتماعی به نوعی دنیای قطبی و بسته ای را ایجاد کرده اند که در آن پذیرش اختلاف نظر و سخنان مخالف دشوارتر است. این فضا مردم را مجبور می کند در جزایر فکری جداگانه زندگی کنند و هیچ تأثیری از دیگران نداشته باشند.
به عنوان مثال تاکید می شود که در توییتر و برخی فضاهای مشابه، کاربران نظرات خود را بیان می کنند که به شدت به آن اعتقاد دارند و ضرری به آنها وارد نمی شود. این پدیده باعث دودستگی شدید جامعه در شبکه های اجتماعی می شود و به نظر می رسد بازگشت به روابط اجتماعی در دنیای واقعی و تعادل برقرار شود.
رمضان: اجماع اجتماعی نه تنها در عرصه های سیاسی و اقتصادی، بلکه در مسائل اجتماعی و فرهنگی نیز باید ایجاد شود. به گفته برخی کارشناسان، تفاوت زیادی بین ارزش ها و نگرش مردم و سیاست های اجرایی کشور وجود دارد. به عنوان مثال، حدود 67 درصد ایرانیان موافق برابری زن و مرد، برابری طلاق و برابری کار هستند، اما این خواسته به طور کامل در سیاست ها و قوانین این کشور منعکس نشده است.

اجماع اجتماعی نه تنها در حوزه های سیاسی و اقتصادی، بلکه در مسائل اجتماعی و فرهنگی نیز باید ایجاد شود. به گفته برخی کارشناسان، تفاوت زیادی بین ارزش ها و نگرش مردم و سیاست های اجرایی کشور وجود دارد. به عنوان مثال، حدود 67 درصد ایرانیان موافق برابری زن و مرد، برابری طلاق و برابری کار هستند، اما این خواسته به طور کامل در سیاست و قوانین این کشور منعکس نشده است. از این رو به نظر می رسد سیاستمداران باید با جدیت بر این کاستی ها غلبه کنند و سیاست های منطبق با ارزش های مردم را پیشنهاد کنند.

در این مورد، دکتر مدزیکیان به عنوان یک چهره کلیدی سعی در پرکردن این شکاف ها دارد و بر ارتباط بین گروه های مختلف تاکید می کند. برای رسیدن به وفاق اجتماعی باید همزمان در چند جهت پیش رفت. دولت باید در کنار حل بحران اقتصادی به مسائل آزادی و برابری اجتماعی نیز توجه کند و این امر مستلزم الگوی متوازن حل مشکلات اقشار مختلف است.

نکته آخر تاکید بر نقش سازمان های مردم نهاد در ایجاد وفاق اجتماعی و حل مشکلات کشور است. این سازمان ها علیرغم فعالیت های مستقل از دولت، توانسته اند نقش موثری در شناسایی معضلات اجتماعی و ارائه راهکارها داشته باشند.
مطالعات اخیر نشان داده است که این سازمان ها توانسته اند با درک دقیق مسائل جامعه وارد صحنه شوند و راه حل های عملی برای مشکلات مختلف ارائه دهند. این مثال نشان می دهد که برای تحقق وفاق اجتماعی و حل مشکلات ایران باید به تقویت این تشکل ها و استفاده از الگوهای مردمی توجه بیشتری شود.

مشکلات وفاق اجتماعی در جامعه چند قطبی ایران

“محمد دراری” پژوهشگر مسائل اجتماعی در ادامه این نشست تخصصی اظهار داشت: جامعه ایران اکنون جامعه ای چند قطبی است که گروه های مختلف در درون خود به یکدیگر اعتماد دارند اما این اعتماد بین گروه ها و در سطح ملی بسیار کم است. بحران اقتصادی پس از خروج از اتحادیه اروپا، مسائل سیاسی مانند سقوط هواپیمای اوکراینی و انتخابات 1400 با اختلاف زیاد، همگی منجر به کاهش سرمایه اجتماعی و کاهش اعتماد بین مردم و دولت شد. این گرایش باعث فرسایش اجتماعی و کاهش امید به وفاق در کشور شد.
محمد دروری: برای ترویج آشتی در جامعه ایران باید به زمینه های تاریخی، اجتماعی و علمی توجه کرد و فراتر از پروتکل های رسمی به دنبال مفاهیم جدید بود.توسعه فناوری های ارتباطی و پیدایش شبکه های اجتماعی علاوه بر مسائل اقتصادی و سیاسی، روابط انسانی و سیاسی را نیز متحول کرده و فضای جدیدی برای ارتباطات و همکاری های اجتماعی ایجاد کرده است. این تحولات به دو قطبی شدن جامعه کمک کرده است. در چنین محیطی، مفهوم رضایت برای هر گروه و در هر زمینه می تواند معانی متفاوتی داشته باشد که ایجاد اجماع را دشوار می کند.

در نتیجه برای ارتقای وفاق در جامعه ایرانی باید به بسترهای تاریخی، اجتماعی و علمی توجه کرد و فراتر از پروتکل های رسمی به دنبال مفاهیم جدید بود. برای دستیابی به هماهنگی اجتماعی واقعی، درک و پذیرش تفاوت در مفاهیم هماهنگی در میان گروه های مختلف ضروری است.

مشکلات مدیریتی و بی اعتمادی اجتماعی در ایران
“جبار رحمانی” مدرس و جامعه شناس دانشگاه در این خصوص گفت: هنوز در جامعه ایران مشکلات و نابرابری وجود دارد. نهادهای مدنی و گروه های مختلف اجتماعی از یک سو با مشکلات هماهنگی و عدم توافق مواجه هستند، از سوی دیگر، سیستم مدیریتی به دلیل ناکارآمدی و ناکارآمدی باعث بی اعتمادی و نابرابری بین مردم می شود.
این وضعیت به ویژه در مناطقی مانند کردستان، خوزستان، گلستان و نواحی اطراف تهران که فقر زیادی در آنها وجود دارد مشاهده می شود. با وجود این مشکلات مردم ایران از دیرباز در تلاش بوده اند تا با همکاری و همیاری شرایط سخت معیشتی خود را حل کنند.
رحمانی: در نسل‌های گذشته آسیب‌های آموزشی و تاریخی وجود داشت، اما نسل آینده ایران به دلیل نبود چنین بحران‌هایی از پتانسیل بهتری برای تغییر و پیشرفت برخوردار خواهد بود. با گذشت زمان و تحولات اجتماعی، جامعه ایران به سمت بهبود و وفاق اجتماعی پیش می رود.وی افزود: در ایران، قدرت و تصمیمات سیاسی عمدتاً توسط نهادهای ویژه ای مدیریت می شود که متکی بر نسل و ارث است. این امر مانع اجرای رفاه و عدالت اجتماعی می شود. به ویژه در حوزه بهداشت و سلامت، تصمیمات سیاسی مانند تاخیر در واردات واکسن و تاثیر آن بر مرگ بسیاری از افراد حکایت از بحران مدیریت و تصمیمات نادرست دارد.
در حالی که در نسل‌های گذشته آسیب‌های آموزشی و تاریخی وجود داشته است، نسل آینده ایران به دلیل نبود چنین بحران‌هایی پتانسیل بهتری برای تغییر و پیشرفت خواهد داشت. با گذشت زمان و تحولات اجتماعی، جامعه ایران به سمت بهبود و وفاق اجتماعی پیش می رود.